Fundacja Arteria jest jednym z partnerów projektu VX Designers, który ma na celu promowanie nauki poprzez zaangażowane tworzenie wystawy. W ramach projektu powstaje przewodnik po wystawach w szkole, który już niedługo będzie dostępny na stornie projektu https://vxdesigners.eu/?lang=pl, a poniżej prezentujemy jeden z rozdziałów.
Wystawy jako narzędzie edukacyjne
Rola wystaw i muzeów w uczeniu się, zaangażowaniu i pamięci zbiorowej
W ciągu ostatnich dwóch dekad nastąpił znaczący rozwój w dziedzinie edukacji kulturowej. W muzeach, galeriach, na wystawach i w wielu nieformalnych działaniach edukacyjnych, dzieci i dorośli są zachęcani do identyfikowania, odkrywania i celebrowania swojego dziedzictwa w celu zwalczania wykluczenia społecznego i promowania indywidualnego i zbiorowego dobrobytu. Wystawy i muzea oferują możliwości krytycznego zaangażowania się w ważne tematy związane z historią, pamięcią i tożsamością.
W przypadku muzeów jedną z najważniejszych teorii uczenia się, a przynajmniej jedną z najczęściej przywoływanych w odniesieniu do uczenia się rodzin w muzeach, jest praca Wygotskiego (1978). Zgodnie z jego teorią socjokulturową Wygotski utrzymywał, że uczenie się jest integracją zarówno czynników osobistych, jak i społecznych, co czyni je doświadczeniem wzajemnej wymiany pomiędzy osobistym doświadczeniem jednostki, a jej środowiskiem społecznym.
Zaangażowanie, inspiracja i aktywne uczenie się są priorytetami dla muzeów i galerii, które starają się budować więzi między zwiedzającymi a ich dziedzictwem kulturowym.
Instytucje takie działają jako pośrednik, środek umożliwiający prezentację i zaangażowanie w przeszłość oraz wzmocnienie pamięci zbiorowej. Muzea to instytucje, które przechowują, przekazują i badają zbiorowe wspomnienia i historię. Historia umożliwia nam dostęp do prezentowanej przeszłości, czyli do jej interpretacji, zachodzącej poprzez dzielenie się zbiorowymi wspomnieniami (Wertsch, 2004). W czasach niepewności ta zbiorowa pamięć może dopomóc jednostkom potwierdzić swoje miejsce w świecie, połączyć się ze znajomym pojęciem.
Muzea i wystawy sztuki organizowane w galeriach i poza nimi, oddają głos podmiotom i jednostkom (Wertsch, 1991). Poprzez interakcję lub możliwość powiązania wiedzy teoretycznej z rzeczywistymi przedmiotami i artefaktami, publiczność odnajduje znaczenia, angażuje się w sztukę i historię oraz działa na rzecz własnego wykształcenia i osobistego rozwoju. Ludzie są zafascynowani instrumentami i artefaktami (McRainey & Russick, 2010; Russick, 2010). Podobnie jak w przypadku większości form uczenia się, również to doświadczenie wnosi ogromny wkład w proces uczenia się we wszystkich kontekstach. Rzeczywista wizualizacja i interakcja z obiektem lub sytuacją, odbywające się w odniesieniu do towarzyszącej im bazy teoretycznej, zwiększa zrozumienie i generuje interesujące pytania, które z kolei mogą prowadzić do poszerzenia wiedzy.
Choć szkolne wizyty w muzeach czy na wystawach są zjawiskiem zwyczajnym, przestrzenie te nie są skierowane wyłącznie do uczniów, ale do każdego. Bez względu na to, jak zróżnicowana jest ta publiczność, zwiedzanie i interakcja z kolekcjami, niezależnie od ich rodzaju, zwiększa motywację zwiedzających do pozaformalnego uczenia się (Dodd, 1999).
Korzyści dla widzów: w kontekstach formalnych
Szkoły mają krytyczne znaczenie dla tworzenia wiedzy i interakcji społecznych. Jest to arena dla kształtowania się tożsamości, charakterów i osobowości, a proces ten odgrywa niezwykle ważną rolę w kształtowaniu społeczeństwa.
Nauczyciele odpowiedzialni za edukację artystyczną i historyczną mogą odegrać kluczową rolę w rozwoju i realizacji działań, które wprowadzają uczniów w rzeczywisty kontakt ze sztuką i sposobem, w jaki można ją wykorzystać do przedstawienia przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości.
Oczywiście, zadanie łączenia klasy szkolnej ze światem zewnętrznym nie jest i nie powinno być wyłączną odpowiedzialnością nauczycieli sztuki czy historii, jakkolwiek oczywisty wydawałby się taki wybór. Edukacja kulturalna, w tym zwiedzanie i aktywne postawa wobec muzeów i wystaw, może być przydatne z punktu widzenia wielu dyscyplin. Istnieje na przykład wyraźny związek między sztuką a matematyką, geometrią, biologią, fizyką, geografią i oczywiście wszystkimi naukami humanistycznymi. Czy jest lepszy sposób na zrozumienie świata przyrody niż wizyta w muzeum przyrodniczym? Czy lekcje literatury nie zyskają, jeśli towarzyszy im wyprawa do muzeum, w którym znajduje się rękopis dzieła? Geometria może stać się sztuką analizowania kubizmu lub poszukiwaniem analogii między budowlami, takimi jak Partenon, słynny ze swoich rozwiązań architektonicznych.
Nauczyciele i twórcy programów nauczania powinni pamiętać, że uczenie się nie opiera się na przekazie werbalnym nauczyciela, ale na wykorzystaniu elementów poznawczych uczniów, na ich umiejętnościach osobistych, rozwiązywania problemów i formułowaniu hipotez, w procesie wspomaganym i ukierunkowywanym przez nauczyciela, który staje się kierownikiem, a nie centralnym punktem procesu uczenia się. Uczenie się poza klasą stanowi wartość dodaną do akademickiego i osobistego rozwoju każdej osoby i powinno być włączone do szkolnego programu nauczania.
Korzyści dla widzów: w kontekstach nieformalnych
Nieformalne uczenie się jest z pewnością uznawane za ważny sposób zdobywania wiedzy i doskonalenia umiejętności w wielu dziedzinach. Formalne ścieżki edukacyjne mogą być pod wieloma względami ograniczające i nie zaspokajać oczekiwań i zainteresowań każdego ucznia, podczas gdy nieformalne uczenie się może odbywać się wszędzie, nawet nieświadomie, i wzbogacać wiedzę, postrzeganie i rozumienie wielu zagadnień.
Unia Europejska od dawna uznaje wartość nieformalnej edukacji jako sposobu na promowanie „budowania społeczeństw inkluzywnych, innowacyjnych i refleksyjnych”. Tworzenie europejskich społeczeństw, które są w stanie krytycznie zbadać „historyczne, kulturowe i normatywne korzenie Europy”, skłonnych do promowania skutecznych form przynależności dla swoich zróżnicowanych obywateli, których kreatywność, odporność i tolerancja wytworzą Europę zjednoczoną przez swoją różnorodność (Komisja Europejska, 2013) jest częścią programu edukacyjnego UE.
Przeszłość osób uczących się jest w dużym stopniu kształtowana przez siły spoza sfery edukacji formalnej (Lévesque, Létourneau, & Gani, 2013). Codzienne wspomnienia historyczne, które uczniowie nosili niejako w swoich głowach, odzwierciedlały lub odbijały się echem w szerszej kulturze. Jest to cenna korekta rutynowych twierdzeń, że młodzi ludzie we współczesnych społeczeństwach nie znają i nie interesują się historią, a także wyraźne wskazanie na ograniczenia szkolnych programów nauczania historii jako praktycznego narzędzia w konstruowaniu tożsamości społecznej. W interakcji z muzeami i wystawami wiedza to już nie tylko nazwy i słowa, ale rzeczywiste przedmioty. Istnieje ogromna różnica w emocjach towarzyszących ukończeniu testu lub przygotowaniu pracy pisemnej a przygotowaniem eksponatu, który – oglądany przez wiele osób – może wspomóc przekaz wiedzy i zrozumienie zagadnienia.
Planując zadania pedagogiczne, w kontekście edukacji formalnej i nieformalnej, należy projektować zadania zróżnicowane; idealnym rozwiązaniem są działania, których uczniowie nie mogą wykonywać samodzielnie, ale które wymagają pracy zespołowej (Cesar, 2008, 2009, 2013a).
Badania pokazują (Cesar, 2008), że metoda ta pozwala na dokonywanie postępów uczniom bardziej i mniej kompetentnym, co oznacza, że interakcje społeczne i praca zespołowa mają większy potencjał. Z pedagogicznego punktu widzenia aspekt ten jest istotny, zwłaszcza gdy zadania są zaprojektowane w oparciu o interakcje społeczne między rówieśnikami i pracę zespołową. Proponowanie działań opierających się na współpracy i interakcji między rodzinami, przyjaciółmi lub rówieśnikami, w kontekście edukacji nieformalnej, np. w muzeach, jest również możliwym sposobem pracy.
