W ramach tegorocznych Europejskich Dni Dziedzictwa zachęcaliśmy także do przypomnienia historii Zabrza – nie tylko tej związanej z Wielkim Przemysłem. Zaproponowaliśmy mieszkańcom miasta i regionu spacer po zabrzańskich miejscach pamięci związanych z zabrzanami walczącymi w Powstaniach Śląskich.
Koniec I wojny światowej oraz powstanie niepodległego państwa polskiego zainicjowało starania o przyłączenie części Śląska do Polski. Zgodnie z artykułem 88 traktatu wersalskiego w części Górnego Śląska przeprowadzony miał zostać plebiscyt, w którym mieszkańcy mieli zdecydować o pozostaniu w państwie niemieckim lub też o przyłączeniu do Polski. Zanim jednak doszło do przeprowadzenia plebiscytu wybuchły dwa zbrojne powstania przeciwko Niemcom. Pierwsze – w 1919 roku – ograniczyło się na terenie Zabrza i powiatu zabrskiego do lokalnych akcji, a jego przywódcy (w tym Jan Pyka i Janusz Hager) zostali szybko aresztowani przez Niemców. W czasie drugiego – w 1920 roku – powstańcy zabrscy opanowali m.in. Rudę, Biskupice, Makoszowy i Kończyce. Poplebiscytowy podział Śląska doprowadził do wybuchu w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. trzeciego powstania śląskiego. Dwa pułki sił powstańczych (im. Stefana Czarneckiego i im. Tadeusza Kościuszki) opanowały 4 maja Zabrze, które aż do likwidacji powstania znajdowało się w rękach polskich. W centrum miasta została wyznaczona (przez wojska francuskie) strefa neutralna, gdzie schronili się niemieccy uciekinierzy. Trzecie powstanie śląskie przyniosło zmianę – korzystniejszą dla Polski – podziału Górnego Śląska W Zabrzu doprowadziło to przedzielenia granicą państwową miasta. Zabrze, Zaborze, Biskupice, Maciejów, Grzybowice, Mikulczyce i Rokitnika pozostały w granicach Niemiec. Kończyce, Makoszowy i Pawłów znalazły się w Polsce.
Poszukując śladów zabrskich powstańców warto zatrzymać się przy zabytkowym budynku przy ul. Piastowskiej 11, gdzie w dniu 3 maja 1921 r. toczyły się walki przeciw policji niemieckiej. W ich wyniku I kompania szturmowa wojsk powstańczych pod dowództwem por. Jana Wierciocha rozbroiła całą załogę policji niemieckiej. Nazwiska pochodzących z Zabrza Powstańców Śląskich znajdują się na tablicy pamiątkowej wiszącej w holu Urzędu Miasta Zabrze. Warto też udać się na cmentarz rzymsko-katolicki przy kościele pw. św. Andrzeja przy ul. Wolności 189, gdzie znajduje się pomnik ku czci poległych Powstańców Śląskich z lat 1919−1920−1921.
Więcej informacji o atrakcjach tegrocznych EDD: www.edd.com.pl