EDD 2011 – Poznaj największą i najnowocześniejszą – w I poł. XX w. w Europie – kolonię patronacką

Podobnie jak w poprzednich latach zaprosliśmy mieszkańców Zabrza i regionu do udziału także w tegrocznej edycji Europejskich Dni Dziedzictwa organizowanych tym razem pod hasłem „kamielnie milowe”.

„Kamieniem milowym” w historii Zabrza był niewątpliwie 24 listopada 1790 roku. Tego dnia inżynier górniczy Salomon Izaak odkrył na terenie Zabrza duże pokłady węgla koksującego. To odkrycie zmieniło całkowicie wizerunek Zabrza i przyczyniło się do jego niezwykle dynamicznego rozwoju. Jednym z miejsc związanych z przemysłową historią Zabrza jest kolonia patronacka w dzielnicy Rokitnica. Powstała w latach 1906 – 1933 z fun­dacji hrabiego Franza Xavera von Ballestrema dla pracow­ników kopalni węgla kamien­nego „Castel­lengo” (po 1945 r. KWK „Rokitnica”), a jej projektan­tem był architekt Hans von Poellnitz.

Rokitnica kolonia była największym i najnowocześniejszym osiedlem w Europie do końca I poł. XX w. Została usytuowane na pół­noc­nych obrzeżach Zabrza w obrębie ulic: Komuny Paryskiej, Medyków, Nowowiej­skiego, ks. H. Poboż­nego, Szafarczyka oraz frag­mentu ul. Śniadec­kich i Andersa. Założono ją na planie owalu z nie­regular­nym układem ulic, wzdłuż których rozmieszczono usytuowane kalenicowo domy miesz­kalne w otoczeniu ogrodów. Osiedle było znane także z tego, iż jako jedno z nielicznych – przed I wojną światową – posiadało ścieżki rowerowe zaprojektowane jako dojazd dla górników do kopalni. Każdy z domów wyposażony był w elektryczność, a także w ubikacje ze spłuczkami wewnątrz budynków.

Osiedle składa się z 51 domów czterorodzin­nych i 12 wielorodzin­nych. Co ciekawe, każdy dom, tzw. „fytlok”, miał innego projek­tanta, dzięki czemu forma oraz układ wewnętrzny każ­dego obiektu są nie­po­wtarzalne. Obrzeże osiedla ograniczają: więk­sze, piętrowe budynki ośmiorodzinne wzniesione w latach 20. XX w. – tzw. „sztaloki”, przed­szkole (ul. księcia H. Pobożnego) z lat 1913-​1914 oraz szkoła z 1930 r.
Na prze­łomie 1928 i 1929 r. przy ul. Szafrań­czyka wybudowano cztery domy, których ściany zewnętrzne są zrobione ze stali (rok wcześniej powstał w centrum Zabrza – w pobliżu cmentarza żydow­skiego – pierwszy taki dom). Zabrzańskie „stalowe domy” to jedyne takie obiekty w Europie. Są przykładem eks­perymen­tal­nego budow­nic­twa miesz­kaniowego, w założeniach taniego i szybkiego – nie­wielka liczba robot­ników mogła postawić taki dom w ciągu nie­spełna miesiąca.

Dziś osiedle Bal­lestrema w Zabrzu jest jed­nym z naj­lepiej utrzymanych osiedli patronac­kich na historycz­nym Gór­nym Śląsku. Jest chronione prawem poprzez wpis do rejestru zabyt­ków wojewódz­twa śląskiego.

Więcej informacji o atrakcjach tegrocznych EDD: www.edd.com.pl

Informator w wersji papierowej można otrzymać w siedzibie Fundacji. Wersja elektroniczna do pobrania tutaj.